Edirne’nin tarihi hamamları günümüzde ayakta kalanı ve kalmayanları ile sayıca oldukça fazladır. Bunda vaktiyle Osmanlı İmparatorluğu’na başkentlik yapmasının etkisi vardır. Bir çoğu Sultan II Murad döneminde yapılmıştır. Osmanlı hamam kültürünü yansıtan bu eserlerin başlıcalarını şu şekilde sıralayabiliriz;
Gazi Mihal Bey Hamamı
Edirne’nin tarihi hamamlarından biri olan Çifte Hamam, Tunca kenarında, külliye halinde, kareye yakın ölçülerle inşa edilmiştir (23X22,5). Kesme taş ve tuğla kullanılarak yapılan duvarları vardır. Doğu bölümünde, sivri kemerli niş içinde kadınlar bölümü giriş kapısı bulunur. Erkekler bölümü daha büyük tutulmuş, iki kısmın mekan ayrımı, iç içe birbirini tamamlayan hücresel yapılarla ayrılmıştır. Kubbeler, tuğla ile örülmüş ve kasetli kesme taş ile kaplanmıştır. Soğukluk üzerini örten ana kubbe zengin dekorları ve malakari sıvaları ile dikkat çekicidir.
Soğukluğun batı tarafından sivri kemerli bir kapı ile sıcaklık bölümüne geçilir. Kenarlarda, her köşede yuvarlak tepe pencereleri yer almaktadır. Kubbenin ortasında yer alan fener ile hamamın aydınlatması desteklenmiştir. Sıcaklığın batısında günümüz duşakabin yapılarını andıran halvet hücreleri bulunmaktadır.
Gazi Mihal Bey Hamamı (Görsel: Edirne Müze Müdürlüğü)
1829 tarihinde Rusların Edirne’yi işgaliyle tamamen kapatılmış ve kaderine terk edilmiştir. Günümüzde yarı harabe durumda olmakla birlikte, tarih mirası olarak kültür envanterine kayıt edilmiştir.[¹][²]
Ahi Çelebi (Oğlanlı) Hamamı
Fatih, Yavuz, Kanuni dönemlerinde hekimlik yapmış olan Ahi Çelebi tarafından yaptırılan hamam Oğlanlı Hamam adıyla tanınır. Mermer kurnalarının birinde yer alan genç bir erkek başı kabartması bulunduğu için bu adla isimlendirilmiştir. İlk çağa ait olduğu sanılan bu kabartma ile hamam edebiyata da konu olmuştur. Evliya Çelebi’de Edirne gezisinde bu hamamdan ve kurnadan resimden bahsetmiştir.
Ahi Çelebi’nin bir çok yerdeki vakıflarıyla hayatta kalan hamam, vakıfların özelliğini kaybetmesi ile satılmıştır. 1950’lere kadar ayakta kalmasına rağmen, yol açmak için yıktırılmıştır. [²]
Tahmis Boyacılar Hamamı
Edirne’nin tarihi hamamları arasında yer alan Tahmis Boyacılar Hamamının 1524 yılında Mustafa Paşa tarafından yaptırıldığı tahmin edilmektedir. Tek kubbeli bir yapı olduğu biliniyor. 1752 yılındaki deprem ile kubbesi yıkılmış ve tahta ile restore edilmiştir. Hamamın çok küçük bir bölümü kalıntı olarak günümüze ulaşmıştır. Etrafı binalarla çevrili olduğu için gözden uzakta kalmaktadır.
Topkapı Hamamı
Alaca Hamam olarak da bilinen hamamın II Murad tarafından 1444 yılında yaptırıldığı bilinmektedir. Çifte hamam olarak yapılan hamamın soğukluk bölümleri yıkılmıştır. Yapını duvarları iki sıra yatay ve bir sıra dikey tuğla hatıllarla inşa edilmiştir. Büyük kısmı yıkıldığı için mimarisini görmek pek kolay değildir. Ayakta olan kısımlarına bakılarak tümevarım ile tahmin yapılmaktadır.
Kadınlar kısmının ayakta kalan sıcaklığının çatıları kubbeli ve kirpilerle sonlandırıldığı için, diğer çatı bölümlerinin de bu şekilde olduğu sanılmaktadır. Sıcaklık dağılımını üç eyvanlı olduğu sanılmaktadır. Kadınlar kısmının soğukluğu bulunmamakta direkt sıcaklığa açılmaktadır. Kadınlar kısmının sıcaklığında halvet hücreleri vardır. Üstte kaburgalarla üç ve dört bölüme ayrılmış olan tonozların ortasında büyük tepe pencereleri açılarak mekanın bol ışık alması sağlanmıştır. Kuzey cephesinde uzanan sarnıç ve külhan ile sonlanan cehennemlikleri kadınlar kısmının altından erkekler kısmına uzanmaktadır. [¹]
Edirne’nin tarihi hamamlarından olan Topkapı Hamamı 19. yüzyıla kadar işler durumda kalmış, Balkan Savaşı’ndan sonra kapatılmıştır. Günümüzde yarıya yakını yıkık durumda olup kullanılmamaktadır. Etrafı evlerle kaplandığından göze çarpmamaktadır.
İbrahim Paşa Hamamı
Edirne’nin tarihi hamamlarından olan İbrahim Paşa Hamamı, Kazasker Hamamı olarak da bilinir. Çandarlızade İbrahim Paşa adına zevcesi Hundi Hatun tarafından, 1480 yılında yaptırıldığı kaydedilmiştir. Tek hamam formundadır. Ahşap olan soyunmalığın tavanı yıkılmıştır. Soğukluğa küçük bir kapıdan girilmektedir ve kemerle üç bölüme ayrılmıştır. Çatısı kubbe ile örtülmüştür. Doğu bölümündeki kapıdan sıcaklığa geçilir. Buradanın ortasında merkezi bir kubbe vardır. Kubbenin iki yanındaki eyvanlar sıcaklık dağıtımı yapılmaktadır. Dikdörtgen planlı sıcaklığın kuzeyinde halvet hücreleri yer alır. Sıcak su sarnıcı hamamın kuzeyinde yer almaktadır. [¹]
Abdullah Hamamı
1528 yılında Şerbettar Apdullah Bey tarafından yaptırıldığı sanılmaktadır. Edirne’nin tarihi hamamlarından biri olan Apdullah Hamamı, Yeşildirek Hamamı olarak da bilinir.Uzun bir dikdörtgen yapıda olan hamamın güney doğu köşesinde sıcaklık yer alır. Soyunmalık ve sıcaklık yapıları birbirinden farklı tiptedir. Soyunmalık ahşap ve kiremitli bir çatı örtülmüştür. Sıcaklık kare planla olup batı yöne doğru bir eyvan ile genişletilmiştir. Güney köşede ise sıcaklığa bağlı halvet hücreleri bulunur. Sıcaklık ve soğukluk kubbeleri dışarıdan taş kaplamalıdır. Büyük kubbede ışıklandırma için taş delikler bulunmaktadır. [¹][²]
Edirne’nin Tarihi Hamamları; Apdullah Hamamı Sıcaklık Kubbeleri
Yeniçeri Hamamı
Edirne’nin tarihi hamamlarından biri olan Yeniçeri Hamamının, ne zaman ve kim tarafından yapıldığı ile ilgili kesin bir kayıt yoktur. Günümüzde harap durumdadır. Zamanında Yeniçeri Ocağı’nın yakınında olduğu ve Yeniçerilerin burada yıkanmasından kaynaklı bu adı almıştır. Soyunmalık kısmı tamamen yıkılmıştır. Batı duvarının kuzey ucundan soğukluk kısmına girilir. Kubbelerinin klasik tonozlu olduğu sanılmaktadır. Kubbe ortasında çok köşeli yıldız şeklinde fener açıklığı vardır. Ortada sıcaklık kısmı bulunur. Sıcaklığın köşelerinde halvet hücreleri yer alır. Mekanın kubbesi doğrudan duvarlar üzerine oturtulmuştur. Kubbe etekleri mukarnasla süslenmiştir.[²]
Edirne Yeniçeriler Hamamı (Görsel: Edirne Müze Müdürlüğü)
Günümüzde kullanılmamakta ve özel mülkiyet içinde bulunmaktadır.
Beylerbeyi Hamamı
Rumeli Beylerbeyi Yusuf Sinaneddin Paşa tarafından 1429 yılında cami ve imareti ile birlikte yaptırılmıştır. Edirne’nin tarihi hamamlarından biridir. 15. Yüzyıl mimari özellikleri taşır. Dış cephede 2-3 sıralı hatıllar arası kesme taşlar kullanılarak duvara renkli bir görünüm verilmiştir. Batı cephede soğukluk girişi vardır. Giriş kapıları büyükçe ve kenarları pahlı bir niş içinde Bursa kemeri şeklinde dizayn edilmiştir. Soğukluğun kuzey kapısından erkeler kısmına, sağ taraftan ise kadınlar kısmına geçilir. Kadınlar kısmı sıcaklığı küçük olup merkezi bir kubbe ile örtülüdür. Erkeler kısmı sıcaklığı daha büyük yapıdadır. Dört köşede bulunan kubbeli köşk hücreleri ile sıcaklık kısmı tamamlanmaktadır. Külhan ve sıcak su sarnıcı kuzey kenar boyunca uzanır.
Edirne Beylerbeyi Hamamı
19. yüzyıla kadar faal olan hamam Balkan Savaşı ile terk edilmiştir.[¹][²]
Saray Hamamı
Yıldırım Beyazıd tarafından 1482 yılında yaptırılmıştır. Bazı kaynaklarda Eski Saray Hamamı olarak da geçmektedir. Saray-ı Atik döneminden ayakta kalan tek yapıdır. Başlarda yalnızca saraya hizmet verirken sonraları halka açılmıştır. Selimiye Camii’ne vakfedilmiştir. Bazı tarihçiler bu sayede günümüze kadar gelebildiğini söylemektedirler.
24,7X25,30 boyutlarında dikdörtgen şekilde inşa edilmiştir. Kuzeyde yer alan soyunmalık duvarı bir sıra taş bir iki sıra tuğla ile yapılmıştır. Taşlar arası dikey tuğlalar kullanılmıştır. Erkeler soyunmalığı daha büyük olup, mekan enine genişlemiştir. Her iki soyunmalığın çatısında ahşap örtü kullanılmıştır. Erkekler soyunmalıklarının çatışında üç adet ışıklık kullanılmıştır.[¹][²]
Edirne Saray Hamamı
Balkan Savaşından sonra kapanmış son dönemde restore edilerek yeniden hizmete alınmıştır. Meydan Mah. Selimiye Cami Arkası No: 1 Edirne adresindeki hamama 284 213 33 37 numaralı sabit hat ile veya 535 738 91 16 numarılı cep hattı üzerinden ulaşılabilir.
Sokullu Hamamı
Sokullu Mehmed Paşa tarafından 1568’de Mimar Sinan’a yaptırılmıştır. Şehir merkezinde Üç Şerefeli Camii karşısındadır. Çifte hamam şeklindedir. Mimarisi bakımından çok özel bir yapıdır. Bahçe ve binasıyla birlikte Türkiyenin en büyük hamamı olma özelliğini elinde bulundurmaktadır. Kadınlar ve erkeklerin giriş kapıları farklı yönlerdedir. Soyunmalıklarındaki taş kesme taş ve tuğla işçilikleri dikkat çekicidir. Erkekler girişi cephesinde bir revak bulunur. Sultanahmet’teki Haseki Hürrem Sultan Hamamı ile benzerlik göstermektedir. Sivri kemerli, sütunlu görkemli bir girişi olan erkeler bölümüne doğu tarafından girilir.
Edirne Sokullu Hamamı
Kadınlar ve erkekler bölümünün soyunmalıkları, sekizgen yapıda aydınlık fenerli ve 12 kasnaklı birer kubbe ile örtülmüştür. Kadınlar bölümünün soyunmalığı daha küçük ve sadedir. Hamammın her iki tarafının halvetleri yüksek kasnaklı kubbelerle örtülüdür. Hamamda duşakabin benzeri özel yıkanma hücreleri bulunmaktadır. Kadınlar bölümünde iki kurna bulunmaktadır. Büyük olanı “Kaynana Kurnası”, daha incelikli ve zarif olanı ise “Gelin Kurnası” olarak adlandırılmaktadır.
Bir dönem ot deposu yapılmış ayrıca 1960 yılındaki imar çalışmaları sırasında hama zarar görmüştür. Edirne’nin tarihi hamamlarından biri olamakla birlikte, günümüzde hala hizmet vermektedir. Çavuşbey Mahallesi Hükümet Caddesi 13 22020 Merkez/Edirne adresinde bulunan hamama 284-225 21 93 nolu telefondan ulaşılabilir.[¹][²]
Kum Kasrı Hamamı
Yeni Saray’ın ayakta kalan yapılarından, Edirne’nin tarihi hamamlarından biridir. Bitişiğindeki Kum Kasrı ile organik bir bağa sahiptir. Sarayın Kum Meydanı ve ikinci avlusu olarak bilinen meydanın kuzeydoğusunda bulunur. II Mehmet tarafından 15 yüzyılda yaptırılmıştır. Yapımında kaba taş, yontma taş ve tuğla kullanılmıştır. Çatısı kubbe şeklindedir. Soğukluk, ılıklık ve sıcaklıklar kubbe ile örtülüdür. 1960’lı yıllarda askeri amaçla kullanılmış ve soğukluk bölümünün iç duvarları sıva ile kaplanmıştır. Yine aynı yıllarda zemin kaldırılmıştır. Zemin tuğla döşemelidir. Bilinen hamam tipoloji gruplarına girmemekle birlikte, kare sıcaklıklı bir yapısı vardır. Giriş kuzey cepheden yapılmaktadır.
Edirne Kum Kasrı Hamamı (Görsel : Edirne Müze Müdürlüğü)
Mezit Bey Çukur Hamamı
Mezit Bey tarafından 1442’de yaptırılmıştır. Mezit Bey 1442 yılında elçi olark gittiği Eflak’ta şehit edilmiştir.
Sade bir hamamdır. Soğukluk tavanları ahşaptır. Tonozlar üzerine oturtulmuş kubbe ile örtülmüştür. Kuzey tarafta sıcaklığa açılan kubbeli bir bölüm vardır. Ortada büyük ve pandantifli bir kubbe ile sıcaklık yer alır. Batı kenara doğru genişleyen sıcaklık halvet hücreleri ile son bulur.
Edirne Mezit Bey Çukur Hamamı (Görsel: Edirne Müze Müdürü)
Edirne’nin tarihi hamamlarından olan Mezit Bey Çukur Hamamı, Meydan Mah. Orduevi Karşısı No:4 adresinde yer almaktadır. Hamama 537 440 3196 nolu telefon ile ulaşabilirsiniz.
Tahtakale Hamamı
II Murad tarafından 1435 yılında Darül Hadis Camii’ne vakıf olarak yapılmıştır. Edirne’nin tarihi hamamları içinde günümüze kadar ulaşan Tahtakale Hamamı camekanlı kagir ve çifte hamam düzeninde yapılmıştır. Erkekler bölümü daha büyüktür. Üç sıra tuğla ve bir sıra taş dizilimiyle duvarları inşa edilmiştir. Erkekler bölümünün soyunmalık kısmı aydınlık pencereleri olan merkezi bir kubbe ile örtülmüştür. Soyunmalık asma katlı olup iki katlıdır. Bu bölümün ortasında fıskiyeli bir havuz bulunur. Soğukluk ve halvet bölümlerinin kubbeleri dıştan kiremitle kaplanmıştır. Duvarları ise moloz taş ile yapılmıştır. Erkek ve kadınlar bölümü arasına külhan yerleştirilmiştir. Su sarnıçları güneyde bulunmaktadır.
Edirne’nin Tarihi Hamamlarından; Tahtakale Hamamı kubbe görüntüsü
Hamam, Talatpaşa, Fatma Sultan Sk. No:3, 22100 Merkez/Edirne adresinde bulunmaktadır.
KAYNAKLAR;
- T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, www.kulturportali.gov.tr
- Edirne Hamamları, Sabih Erken